Het begon allemaal in 1843, dertien jaar na de Belgische Revolutie, met de ondertekening van het Verdrag van Maastricht. Daarin werden de grenzen tussen België en Nederland vastgelegd. Dat bleek makkelijker gezegd dan gedaan: er ontstonden maar liefst dertig enclaves en exclaves, waaronder Niemandsland, een stukje weiland bij het Nederlandse dorp Ulicoten van nog geen zestig bij vijftig meter. Hoe is dat zo ontstaan?

Protesten aan de Belgisch-Nederlandse grens

De landsgrenzen tussen Nederland en België zijn allesbehalve rechtlijnig. Berucht en bekend zijn de dorpen Baarle-Nassau (Nederland) en Baarle-Hertog (België), waar de landsgrenzen kriskras door elkaar lopen. Beide dorpen hebben exclaves op het grondgebied van het buurland en zijn volledig met elkaar vervlochten.

Leestip: Het mysterie van Argleton, een niet-bestaande stad die jarenlang op internet te vinden was

Hoe komt dat? Om een editie van de Volkskrant uit 1995 te citeren: ‘Een onnavolgbare reeks van gulle giften, ruzies en erfkwesties van reeds lang vergeten koningen, hertogen en landheren en het weinig doortastende optreden van meer hedendaagse bestuurders.’

Het bewijs dat die ‘meer hedendaagse bestuurders’ niet doortastend optraden, blijkt ook uit een artikel in de Tilburgsche Courant van 1892. De kwestie ‘grens’ was volgens die krant nog steeds ‘hangende of liever in bespreking sedert 1846’.

Leestip: De Diomedeseilanden liggen slechts 4 kilometer uit elkaar, maar kennen 21 uur tijdverschil

Menig grensbewoner protesteerde volgens de krant tegen de grensbepalingen. Zij wilden Belgisch blijven of juist Nederlands. ‘Ons dunkt dat de grensregelingscommissie zich sedert 1846 ter plaatse had moeten begeven om kennis te nemen en rekening te houden van de rechtmatige protesten van Belgen en Nederlanders, die volstrekt niet verkocht willen worden!’ aldus de krant.

Avonturiers in Niemandsland

In 1892 lagen er nog plannen om Baarle-Hertog volledig Nederlands te maken en de plekken Ulicoten en Castelré bij België te voegen. Zoals we inmiddels weten, is dat nooit gebeurd. In plaats daarvan bleven de grenzen versnipperd en zijn Castelré en Ulicoten tegenwoordig Nederlands.

Leestip: 3 landen die tegenwoordig niet meer bestaan

Maar voor een piepklein weiland vlak bij Ulicoten werd nooit besloten wat ermee moest gebeuren. Was het nou Belgisch of was het nou Nederlands? Door deze onduidelijke status trok het door de jaren heel wat pioniers aan. Zo werd er illegaal radio gemaakt door een Zeeuwse radiozender en probeerde iemand rijk te worden door zakjes met aarde uit Niemandsland te verkopen.

Het merkwaardigste plan voor Niemandsland kwam van de Femisbank, een financiële instelling waar klanten anoniem een rekening konden openen en die door justitie verdacht werd van allerlei schimmige zaakjes, zoals het witwassen van Nederlands drugsgeld. De bank had al een pand in het door grenzen gespleten Baarle, maar wilde zich ook graag vestigen in Niemandsland – alles om de rafelranden van de wet op te zoeken.

Leestip: Dit zijn de vreemdste landsgrenzen ter wereld. Hoe zijn ze ontstaan?

Niemandsland wordt Belgisch

Pas in 1995 kwam er schot in de grenskwestie. Dat jaar kregen de enclavegrenzen de officiële status van rijksgrens. Niemandsland was niet langer niemandsland: het kadaster had besloten het stukje grond bij België te voegen, ondanks dat het omliggende grondgebied Nederlands was.

Leestip: Sandy Island, het spookeiland dat nooit heeft bestaan

Het weiland was zo onbeduidend, dat zowel de Nederlandse als de Belgische burgemeester van Baarle geen idee hadden waar het precies lag. Beiden moesten zich over een kaart buigen om het te vinden. De Belg vond het ook niet zo de moeite waard. ‘Een weitje slechts, iets groter dan een kwart hectare, de grondprijs niet meer dan zes gulden per meter’, liet hij in 1995 optekenen in het Algemeen Dagblad.