Wat hebben Hattem, Damme en Stavoren met elkaar gemeen? Alle drie behoren ze tot de Hanze: een verzameling van zo’n tweehonderd steden in Noord-Europa die in de Middeleeuwen nauw samenwerkten op gebied van handel.
Wat was het Hanzeverbond?
De term ‘hanze’ komt van het Oudhoogduitse hansa en betekent ‘groep’ of ‘gevolg’. In de twaalfde eeuw besloten Duitse kooplieden rond de Noord- en Oostzee de handen ineen te slaan om de handel te beschermen en uit te breiden. Daarvoor werden eerder al gilden gevormd, maar de Hanzegenootschappen trokken de samenwerking nog breder.
Ze lobbyden tegen alles wat de handel voor hun leden zou kunnen belemmeren, van tolheffingen tot piraterij. Ook liet de Hanze vuurtorens en handelsposten bouwen langs belangrijke handelsroutes. Op schepen wapperden Hanzevlaggen en het genootschap zette zich in om gestandaardiseerde betaalmiddelen in te voeren, zoals de Lübische Mark. Wat begon als een reeks lokale verdragen en afspraken, groeide uit tot een handelsnetwerk dat grote delen van Noord-Europa besloeg.
Hanzesteden in Nederland en België
In 1356 vond in Lübeck de eerste algemene vergadering van de Hanze plaats. Als samenwerking tussen steden in plaats van individuele handelslieden was het verbond behoorlijk vooruitstrevend. Het paste echter in de trend van toen: steden in middeleeuws Europa werden steeds invloedrijker, mede omdat vanaf de twaalfde eeuw stadsrechten werden verleend.
In de Hanzesteden genoten kooplieden bepaalde privileges en werd de bescherming van handel centraal gesteld in het stadsbeleid. Tijdens de hoogtijdagen van de Hanze, in de veertiende en vijftiende eeuw, waren zo’n tweehonderd steden betrokken bij het samenwerkingsverband. Die steden lagen in het huidige Duitsland, Nederland, België, Polen, Noorwegen, Zweden, Finland, Rusland, Engeland en de Baltische staten.
De meeste Hanzesteden liggen bij rivieren of in kustgebieden. Dat is niet gek: het handelstransport verliep vaak via waterwegen. In Vlaanderen ging het bijvoorbeeld om Antwerpen, Brugge, Damme en Dinant. Tot de Hanzesteden in Nederland rekenen we onder meer Arnhem, Deventer, Doesburg, Elburg, Groningen, Harderwijk, Hasselt, Hattem, Kampen, Nijmegen, Oldenzaal, Ommen, Roermond, Stavoren, Tiel, Venlo, Zutphen en Zwolle.
Hanzesteden bezoeken
Aan het einde van de zeventiende eeuw begon de Hanze aan invloed te verliezen. Mede door het ontstaan van natiestaten, toenemende concurrentie en conflicten begon de rol die Hanzesteden vervulden tijdens de Middeleeuwen steeds verder te vervagen. Toch zijn veel Hanzesteden nog trots op hun titel en historisch erfgoed – sporen van de geschiedenis die je in veel steden nog altijd terugvindt.
Zo werkt een groep Oost-Nederlandse Hanzesteden samen om zich in de schijnwerpers te zetten als vakantiebestemming. In plaats van de handel van hout, huiden en meel promoten deze Hanzesteden nu hun gotische torens, terrassen en fietsroutes langs de IJssel.
Nog niet uitgelezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.
